Μουσικό σχολείο Τρικάλων

Λογοτεχνικό Εργαστήρι Δημιουργικής Γραφής (2012-2013)

Στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, κατά σχολικό έτος 2012-2013, οι μαθητές της Β' Λυκείου, υπό την καθοδήγηση των φιλολόγων Γεωργίας Κολοβελώνη και Αλεξάνδρας Χιώτη, υλοποίησαν Πολιτιστικό Πρόγραμμα με θέμα "Λογοτεχνικό εργαστήρι: Δημιουργική γραφή".
Όπως είναι γνωστό στους εκπαιδευτικούς, ένα πολιτιστικό πρόγραμμα, το οποίο εντάσσεται στα ευρύτερα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων, είναι μία δημιουργική διαδικασία με πολλαπλούς στόχους, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η καλλιέργεια της αισθητικής και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών. Δεν αποτελεί τυπικό μάθημα, αλλά μέσω των πεδίων σύνδεσής του με το Αναλυτικό Πρόγραμμα περιλαμβάνει εργαστήρια θεματικών δραστηριοτήτων, τα οποία συνιστούν συγκροτημένες δράσεις παιδαγωγικού χαρακτήρα.
Σε αυτό το παιδαγωγικό πλαίσιο, οι μαθητές ασχολήθηκαν με τη Δημιουργική Γραφή. Μέσω στοχευμένης καθοδήγησης, τους δόθηκαν εναύσματα που να τους παρωθούν προς μια συγκεκριμένη λογοτεχνική γραφή, έτσι ώστε να προσοικειωθούν ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος ή μια συγγραφική τεχνική και να αισθάνονται ικανοί να γράψουν ένα κείμενο σύμφωνα με τους κανόνες που έχουν αφομοιώσει. Ασκήθηκαν στη συγγραφή διαφόρων ειδών κειμένων και δημιούργησαν ακροστιχίδες, χαϊκού, headline poetry, ποιήματα σε αυτόματη γραφή και ελεύθερο στίχο, ποιήματα ή πεζά με βάση συγκεκριμένη θεματική, με αφορμή ένα έργο ζωγραφικής ή χρησιμοποιώντας τις Τ.Π.Ε., ποιήματα ποιητικής.
Πέραν της ατομικής και ομαδικής εργασίας των μαθητών, κατά τις ώρες πραγματοποίησης του προγράμματος, οργανώσαμε και εντάξαμε στο πρόγραμμα κάποιες παιδαγωγικές δράσεις.
Στις 6 Φεβρουαρίου 2013 επισκεφτήκαμε έκθεση ζωγραφικής στο Ίδρυμα Λεωνίδα Κ. Μακρή - Ιατρού, ένα κοινωφελές Ίδρυμα με φιλανθρωπική, κοινωνική και πολιτιστική δράση στον νομό Τρικάλων, το οποίο λειτουργεί ως πολυχώρος πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο φιλοξενούσε πίνακες ζωγραφικής ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους, του Παναγιώτη Τέτση. Οι μαθητές ξεναγήθηκαν από τη μουσειολόγο Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου, η οποία τους μίλησε για τη ζωή και το έργο του ζωγράφου, τους παρουσίασε τους σημαντικότερους πίνακες της έκθεσης και με τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων έκανε μαζί τους μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση. Είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν παλιότερα αλλά και πρόσφατα έργα του (νεκρές φύσεις, πορτρέτα, τοπία, υδατογραφίες) και να συζητήσουν τόσο για ζητήματα που αφορούν την τεχνοτροπία του ζωγράφου (επί παραδείγματι τον ρόλο του φωτός στη ζωγραφική του), όσο και για γενικότερα ζητήματα που άπτονται της τέχνης.
Με το πέρας της ξενάγησης, οι μαθητές κλήθηκαν να δημιουργήσουν τα προσωπικά τους κείμενα, ποιήματα ή πεζά, με βάση έναν συγκεκριμένο πίνακα ζωγραφικής ή με αφορμή το σύνολο του έργου του καλλιτέχνη, με στόχο να αντιληφθούν τη σχέση της ποίησης και γενικά του λόγου με τις εικαστικές τέχνες. Το ζητούμενο ήταν, "ονειροπολώντας με αφορμή αινιγματικές ζωγραφιές", όπως ο Henri Michaux, να προκύψει ένα κείμενο ως έκφραση της εντύπωσης ή του συναισθήματος που δημιουργεί ένα έργο τέχνης. Εξάλλου, η Δημιουργική Γραφή στο πλαίσιο του σχολείου δεν στοχεύει στο να κάνει τους μαθητές συγγραφείς, αλλά να τους δώσει ερεθίσματα για έκφραση και δημιουργία. H ώσμωση μεταξύ των διαφορετικών μορφών Τέχνης μπορεί να αποτελέσει πρόσφορο πεδίο πειραματισμού και έκφρασης των δημιουργικών ταλέντων των μαθητών.
Υπό αυτό το πρίσμα η επίσκεψη στην έκθεση ζωγραφικής του Παναγιώτη Τέτση ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία, από την οποία οι μαθητές αποκόμισαν πολλαπλά οφέλη, επιτυγχάνοντας τη μάθηση μέσα από ενεργητικές διαδικασίες, οι οποίες παράλληλα επιτρέπουν την έκφραση της δημιουργικότητάς τους.
Στις 6 Μαρτίου 2013 επισκεφτήκαμε το Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού Κλιάφα, μια εστία πολιτισμού στην πόλη μας, το οποίο τα τελευταία χρόνια προσφέρει στους μαθητές των σχολείων της πόλης μας, αλλά και γειτονικών πόλεων, την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα με ποικίλη θεματολογία, τα περισσότερα από τα οποία σχετίζονται με πτυχές της τοπικής μας ιστορίας. Επιλέξαμε να παρακολουθήσουμε το πρόγραμμα "Τα μνημεία της πόλης μας και η ιστορία τους". Στόχος ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές παλιότερες μορφές της πόλης, να μάθουν την ιστορία της, γεγονότα που συνδέονται με τη ζωή στην πόλη στο πέρασμα του χρόνου, συνομιλώντας έτσι με το παρελθόν της και επιχειρώντας διασυνδέσεις με το παρόν. Η διακεκριμένη συμπολίτισσα συγγραφέας Μαρούλα Κλιάφα, υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, την οποία θερμά ευχαριστούμε για την ξεχωριστή αυτή εμπειρία μάθησης, μέσα από πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό και μέσω της διάδρασής της με το σύνολο των μαθητών αλλά και τον καθένα ξεχωριστά, τους προσέφερε ένα ταξίδι στον χρόνο, μια συνομιλία με το παρελθόν της πόλης, δίνοντάς τους ερεθίσματα, ώστε να δουν την πόλη τους, τους χώρους στους οποίους καθημερινά κινούνται, υπό μια διαφορετική οπτική.
Τελικός στόχος ήταν η παραγωγή λόγου από τους μαθητές, η προσωπική τους συνομιλία με την πόλη, μέσα από κείμενα που τους επιτρέπουν να εκφέρουν τον προσωπικό τους λόγο, εκφράζοντας τη δημιουργικότητά τους. Αυτός εξάλλου είναι ένας από τους βασικούς στόχους της διδασκαλίας της Δημιουργικής Γραφής στο σχολείο. Με τον τρόπο αυτό η διάσταση του χώρου, και εν προκειμένω του χώρου όπου καθημερινά ζούμε και κινούμαστε, μια διάσταση υπαρκτή, αλλά ίσως παραγνωρισμένη ενίοτε, ενσωματώνεται με ποικίλους τρόπους στα παραγόμενα από τους μαθητές κείμενα. Τους δίνεται έτσι η ευκαιρία, παράλληλα με την πραγματική πόλη που βλέπουν και βιώνουν ως μόνιμοι κάτοικοί της, να προτείνουν μέσα από τις λέξεις μια δική τους οπτική αυτής της πόλης, η οποία ενδεχομένως διαφοροποιείται από άλλες καταθέσεις. Αυτή η ποικιλία των κειμένων και των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους αποτυπώνεται η πόλη στον καθέναν μας αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πτυχή του τρόπου με τον οποίο η πόλη διαμορφώνεται τόσο με τοπογραφικά όσο και με ανθρωπογραφικά στοιχεία και εκτείνεται στον χρόνο. Η συνομιλία με το "χθες" της πόλης ήταν αναμφίβολα ένα ενδιαφέρον εναλλακτικό μάθημα, μια ενδιαφέρουσα συνολικά εμπειρία, μέσω της οποίας οι μαθητές κατέκτησαν τη γνώση μέσα σε ένα εποικοδομητικό πλαίσιο και παράλληλα ενθαρρύνθηκαν να εκφραστούν δημιουργικά.
Τέλος, οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να συνομιλήσουν με τον διακεκριμένο συμπολίτη ποιητή Ηλία Κεφάλα, ο οποίος, αποδεχόμενος την πρόσκλησή μας, μάς επισκέφτηκε στην τάξη και συζήτησε μαζί τους για θέματα που αφορούν την ιδιαίτερη φύση και ιδιοσυστασία της ποίησης, καθώς και τη διαδικασία της γραφής. Είχαν ήδη μελετήσει το βιβλίο του "Σιωπητήριο χιονιού - 134 χαϊκού" και είχαν δημιουργήσει τα δικά τους χαϊκού, ασκούμενοι στην αυστηρή φόρμα που επιβάλλει το είδος και στην πειθαρχία που απαιτεί.
Στόχος της συνάντησης, μεταξύ άλλων, ήταν να γνωρίσουν οι μαθητές έναν αξιόλογο ποιητή και να συζητήσουν μαζί του για ζητήματα που αφορούν την ποίηση και εν γένει τη γραφή. Μπαίνοντας στο εργαστήρι του ποιητή, προβληματίστηκαν για την πράξη της συγγραφής και για το πώς ένα ποίημα, μέσα από αλλεπάλληλες ενδεχομένως γραφές, καταλήγει στην τελική μορφή του, η οποία σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι και η αρχική.
Έθεσαν στον ποιητή ενδιαφέροντα ερωτήματα, σε μια απροσχεδίαστη και αυθόρμητη συζήτηση, σχετικά με τα ερεθίσματά του για γραφή, τα πρώτα βήματά του στην ποίηση, τις συγγραφικές του προτιμήσεις. Ο κ. Κεφάλας με τρόπο προσηνή και απλό απάντησε στα ερωτήματά τους και συνομίλησε μαζί τους για τη βαθύτερη ουσία της ποίησης και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Κατόπιν, διαβάστηκε στην τάξη ένα αδημοσίευτο ποίημά του, τυπωμένο σε μια καλαίσθητη κάρτα η οποία μοιράστηκε στους μαθητές. Οι τελευταίοι αποπειράθηκαν έναν σχολιασμό του ποιήματος, εντοπίζοντας κάποια βασικά στοιχεία της θεματικής τού ποιητή, όπως η σχέση του με τη φύση, η οποία, όπως παρατήρησαν, είναι ένα βασικό θέμα που επανέρχεται στην ποίησή του. Εξάλλου, η ποίησή του στο σύνολό της δεν τους ήταν άγνωστη, αφού από την προηγούμενη ήδη τάξη είχαν μελετήσει το έργο του, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας, με βάση το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και τους στόχους που θέτει. Στο τέλος της συζήτησης ο κ. Κεφάλας χάρισε κάποια βιβλία του στους μαθητές και τους παρότρυνε όχι μόνο να διαβάζουν αλλά και να γράφουν ποίηση.
Αναμφίβολα η επαφή με τον ποιητή ήταν για τους μαθητές μια ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική εμπειρία, για την οποία τον ευχαριστούμε θερμά, αφού μέσω αυτής προβληματίστηκαν για τη ρευστότητα του λογοτεχνικού κειμένου και την πολλαπλή νοηματοδότησή του, ανάλογα με τις προσωπικές αναγνωστικές διαδρομές του καθενός, αλλά και για ζητήματα που αφορούν γενικότερα την ποίηση και τη διαδικασία της γραφής.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η ενασχόληση με τη Δημιουργική Γραφή μπορεί να βοηθήσει πολλαπλά τους μαθητές, καθώς τους προσφέρει την ευχαρίστηση της δημιουργίας και συντελεί στην καλλιέργεια της φαντασίας και της δημιουργικότητάς τους. Για τον λόγο αυτό, παρά τους περιορισμούς που επιβάλλει ο σχολικός χρόνος, η ενασχόληση με την ποίηση σε μια πιο συστηματική βάση, μέσω της Δημιουργικής γραφής, είναι μια δημιουργική πρακτική, η οποία αξίζει να εισαχθεί στο σχολείο.






Δείγμα γραφής των μαθητών
Χαϊκού

Χαρά ή λύπη;
Χωρίς εσένα βροχή
Τόξο ουρανού
Κατερίνα Δήμου


Ρόδι πορφυρό
Διάδημα χαμένο
Καρπούς γεμάτο

Δευτερόλεπτα
Θησαυροί του παρόντος
Χρόνος άδικος

Μαύρο πινέλο
Χρώματα πετρωμένα
Πού ήμουν εγώ;

Αχ ενθαλπία
Η φυγή προ της βίας
Ισορροπία
Βίκη - Χαρά Καραγεώργου


Σβησμένες λέξεις
Αγχώνει ο ήλιος σου
Με μαχαιρώνει

Και πάλι στρίβεις
Σε άλλο χάρτη πήγες
Έφυγες ξανά
Χριστίνα Λιάκου


Αίμα στις φλέβες
Φιλί θανατηφόρο
Η ψυχή κλαίει

Χειμώνας είναι
Και το νερό κυλάει
Πάγος έγινε
Αναστασία Καραγεώργου


Άνεμος τρελός
Ποτάμια δίχως σκέψη
Έμεινα μόνος
Ειρήνη Γκουγκουστάμου


Κείμενα με αφορμή την επίσκεψη στην έκθεση ζωγραφικής Παναγιώτη Τέτση, στο Ίδρυμα Λεωνίδα Κ. Μακρή - Ιατρού.

Μια μάταιη αναμονή
Σε μουτζούρες απελπισίας
Θα χρωματίσουμε τα όνειρά μας
Όσα δεν φύτρωσαν
Θα τα φυτέψουμε
Πλάι σε αφύσικους κορμούς
Με ύποπτες φιλοδοξίες για ζωή
Θα καμαρώσουμε τον θάνατο
Θα τον ζηλέψουμε
Χριστίνα Λιάκου

Τέτσης

Κάποιοι μακρινοί πολύχρωμοι φίλοι
Ακίνητοι κινούνται ? χέρια μόνο μάτια
Τέσσερα δέντρα, ένας βράχος και εκείνος
Νεκροί, ζωντανοί ακίνητα κινούμενοι ? πέντε
αγάλματα ίσως ένα ?
Λευκό, πορτοκαλί, μια ατυχής κοπέλα
Το κόκκινο φεγγάρι και εγώ
Ποιοι είναι εκείνοι ? ποιος εγώ ?
Εγώ και κείνοι ένα ? Τέτσης δύο ?
ίσως ένα ? ίσως τίποτα υπό το φως
της Ύδρας
Θωμάς Τσιχτής


Είδα όλους τους καλλιτέχνες σε έναν
Τον Μονέ στις εντυπώσεις και
Τον Βερμέρ στο φως
Όλα τα κινήματα σε ένα
Όσο κοιτάζεις έναν πίνακα αλλάζει
Η κάθε φορά θα είναι και διαφορετική
Μου είχαν πει
Και είχαν δίκιο
Μαίρη Τσιάρα



-Παναγιώτη μου, γιατί μας κοιτάνε τα παιδιά;
-Μην ανησυχείς, πάτερ, απλά μας θαυμάζουν.
-Γιατί;
-Γιατί είσαι έργο τέχνης.

(φανταστικός διάλογος του παπά - Ακίνδυνου με τον καλλιτέχνη)
Δημήτρης Καραβίδας

Κοίταζε το γαλάζιο, μα τα μάτια του ήταν τόσο κενά
Σαν να έψαχνε κάτι να τον λυτρώσει
Ήταν σκεπτικός για μια στιγμή
Αναπολούσε μάλλον παλιά του όνειρα
Τον πόναγαν, γεμίζοντας το κενό στα μάτια του
Δάκρυα… κι ύστερα απόλυτη σιωπή
Τον αγκάλιαζε η θάλασσα
Δεν είχε κάτι να φοβάται
Θέλμα Κολώνα



Κείμενα με αφορμή την παρακολούθηση του εκπαιδευτικού προγράμματος "Τα μνημεία της πόλης μας και η ιστορία τους" στο Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού Κλιάφα.

Ο κόσμος συγκεντρώθηκε στην άλλη πλευρά εκείνης της παλαιάς γαλλικής γέφυρας με τα ανισόπαχα κιγκλιδώματα και τα σκαλιστά ξύλινα παγκάκια, αναμνήσεις ένδοξων εποχών. Ο λόχος κατέβηκε τον κεντρικό δρόμο. Μόνο ο ήχος της αρβύλας, σαν παλιά κακολαδωμένη μηχανή, πάνω στο λιθόστρωτο και μετά μια γερμανική φωνή που θαρρείς πως ακόμα αντηχεί μέχρι σήμερα στ' απομεινάρια του κάστρου με τις πολεμίστρες. Το πλήθος διαλύθηκε ησύχως. Οι δύο φανοστάτες έμειναν να κρατούν το βάρος μιας άδοξης, ξεχασμένης εποχής.
Άκης Μαντέλλος

Η πόλη
Νομίζω πως ζω στην πιο όμορφη πόλη. Βγαίνω με τους φίλους μου τα μεσημέρια και παίζουμε με το τόπι που μας έφτιαξε ο κυρ- Νίκος, ο θείος του Παναγιώτη. Καθόμαστε εκεί ώρες πολλές. Μετά πηγαίνουμε στα σπίτια μας, παίρνουμε τα ποδήλατά μας και γυρίζουμε όλη την πόλη. Το βραδάκι πηγαίνουμε από το καφενείο και καθόμαστε με τους πατεράδες μας. Πίνουμε πορτοκαλάδα. Το βράδυ γυρίζουμε στο σπίτι γεμάτοι λάσπες από τις αλάνες, με γρατσουνιές στα γόνατα, εξαντλημένοι πια, και οι μανάδες μας τρέχουν να μας βάλουν στο μπάνιο, να μην λερωθεί το σπίτι. Έτσι ζω στην πόλη μου.
Άννυ Γκανά

Η συντονίστρια

Γεωργία Κολοβελώνη, Φιλόλογος, M.Ed.