Δύο μέρες πριν από τη λήξη των μαθημάτων για τις διακοπές του Πάσχα, πραγματοποιήθηκε η κύρια εκπαιδευτική εκδρομή των μαθητών της Α’ Γυμνασίου, η οποία κατά παράδοση στο σχολείο μας γίνεται συνήθως στην πόλη του Βόλου. Κι αυτό, γιατί ο νομός Μαγνησίας εμπεριέχει πλήθος ιστορικών και αρχαιολογικών θέσεων, καθώς επίσης και εξαιρετικών μουσειακών χώρων, που η γνωριμία μαζί τους συνδέεται άμεσα με το μάθημα της Ιστορίας στην τάξη αυτή. Έτσι οι μαθητές, με την παρουσία του διδάσκοντος το μάθημα φιλολόγου Αθ. Τσουκνίδα (και συνοδούς καθηγητές την κ. Αλεξάνδρα Χιώτη, την κ. Μαρία Πουλιανίτη και τον κ. Ανδρέα Καρπέτη) είχαν την ευκαιρία να θυμηθούν και ν’ ανακεφαλαιώσουν όσα διδάχθηκαν στη φετεινή χρονιά, και τα οποία καλύπτουν μια χρονική περίοδο που ξεκινά από την Εποχή του λίθου και φθάνει ίσαμε τα Ελληνιστικά χρόνια.
Με σύμμαχο τον… “άστατο” και γι’ αυτό πολύ όμορφο καιρό, ανηφορίσαμε πρώτα στο μαγευτικό Πήλιο, το βουνό των Κενταύρων, έχοντας για προορισμό μας τη ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ, που δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως “το μπαλκόνι του Πηλίου”. Η Μακρινίτσα είναι αναμφισβήτητα το ιστορικότερο και πιο εντυπωσιακό από τα χωριά του Πηλίου, που διατηρεί μέχρι σήμερα σχεδόν αναλλοίωτη την παραδοσιακή της φυσιογνωμία. Άρχισε να αναπτύσσεται στην περίοδο της τουρκοκρατίας κι έφτασε στο απώγειο της ακμής της τον 18ο και 19ο αιώνα. Τα μεγάλα αρχοντικά που σώζονται μέχρι σήμερα μαρτυρούν το υψηλό κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο των κατοίκων της.
Καθώς ανηφορίζαμε από τον στενό ασφαλτόδρομο, η θέα που ξετυλιγόταν μπροστά μας σου έκοβε την ανάσα! Απότομα βράχια στα δεξιά μας, κι αριστερά μας γκρεμοί και μια απλωσιά που το μάτι δυσκολεύεται να συλλάβει στην ολότητά της: Καταπράσινες πλαγιές στο πρώτο πλάνο, στο κέντρο απλωμένη, από το ένα άκρο στο άλλο, η πόλη των Αργοναυτών με το λιμάνι της, στο βάθος οι δαντελωτές ακτές και τα στραφταλίζοντα νερά του Παγασητικού… Άψογα τοποθετημένα, σε αμφιθεατρική πανοραμική διάταξη! Η ομίχλη ανέβαινε μαζί μας, κομματιαστά, τυλίγοντας στο όνειρο τις νεροσυρμές, τους βράχους και τα θαυμάσια πηλιορείτικα αρχοντικά.
Στην ειδυλλιακή πλατεία της Μακρινίτσας, με φόντο τη θαυμάσια λιθανάγλυφη μαρμάρινη κρήνη, μας υποδέχθηκε (με τη μεσολάβηση της φίλης συναδέλφου κ. Φανής Μπαλαμώτη) η γραμματέας της κοινότητας κ. Ασημίνα Κοντοζήση, που μίλησε στα παιδιά για την ιστορία του οικισμού και χάρισε στη Βιβλιοθήκη του σχολείου μας βιβλία σχετικά με τον πηλιορείτικο πολιτισμό. Την ευχαριστούμε γι’ αυτό. Στη συνέχεια, χορωδία αποτελούμενη από μαθητές και μαθήτριες και των τριών τμημάτων έψαλλε μελωδικότατα τον ύμνο “Τη Υπερμάχω Στρατηγώ” στο πρόπυλο του πρόσφατα ανακαινισμένου ιστορικού ναΐσκου του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, που αποτελεί παρεκκλήσι του μεγάλου ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μακρινιτίσης, είναι διάσημος για τον πλούσιο γλυπτό του διάκοσμο και έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα πιο χαριτωμένα εκκλησιαστικά μνημεία των νεωτέρων χρόνων. Τη διδασκαλία του ύμνου στους μαθητές ανέλαβε με πολλή φιλοτιμία η συνάδελφος κ. Μαρία Κοσβύρα. (Είναι πραγματικά υπέροχο, όταν ακούς τους θεσπέσιους βυζαντινούς ύμνους να ψάλλονται από στόματα παιδιών!).
Στη Μακρινίτσα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλο πηλιορείτικο οικισμό, συνειδητοποιεί κανείς πόσα δώρα χαρίζει η φύση στον άνθρωπο, όταν εκείνος σέβεται τους κανόνες αρμονικής συνύπαρξης μαζί της…
Μετά από μισή περίπου ώρα χαλάρωσης, κατηφορίσαμε με προορισμό μας το Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, που αποτελούσε και τον κύριο εκπαιδευτικό προορισμό της εκδρομής μας.
Το “ΑΘΑΝΑΣΑΚΕΙΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ”, όπως δηλώνεται στην επίστυλη επιγραφή της μεγαλόπρεπης πρόσοψης, κτίστηκε το 1909 σε μορφή απέριττου νεοκλασικού ρυθμού, με έξοδα του Αλέξιου Αθανασάκη, καταγόμενο από την Πορταριά του Πηλίου, για να στεγάσει αρχικά τις επιτύμβιες στήλες της αρχαίας Δημητριάδος.
Η όψη του κτηρίου δίνει την εντύπωση του ήρεμου μεγαλείου, με τα δώδεκα ορθογώνια παράθυρα, συμμετρικά διευθετημένα σε φόντο ωχρό, τις δύο αετωματικές απολήξεις στα άκρα και την ελαφρά υπερυψωμένη είσοδο με τους δύο πανύψηλους ιωνικούς κίονες, να προβάλλονται πάλλευκοι σε βαθυκόκκινο φόντο.
Σήμερα, στις αίθουσες του Μουσείου εκτίθενται ευρήματα των αρχαιολογικών ερευνών στη Θεσσαλία από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Παράλληλα με τα πλούσια και ποικίλα εκθέματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος έκθεσής τους κατά θεματικές ενότητες, σύμφωνα με τις σύγχρονες μουσειολογικές αντιλήψεις. Αυτή η καινοτομία, όπως και η κατάργηση των γυάλινων προθηκών, που κατέστησαν το Μουσείο του Βόλου μοναδικό και πρότυπο στο είδος του, οφείλεται στους πρωτοπόρους ερευνητές της θεσσαλικής προϊστορίας, τους εφόρους αρχαιοτήτων και πανεπιστημιακούς δασκάλους Δημήτρη Θεοχάρη και Γιώργο Χουρμουζιάδη.
Για πάρα πολλά χρόνια, το Μουσείο του Βόλου θα παραμείνει το μοναδικό σημαντικό αρχαιολογικό μουσείο του ευρύτερου θεσσαλικού χώρου. (Για την ιστορία, στα τέλη του 20ου αιώνα, μόλις στα 1994, θα ανοίξει τις πύλες του το δεύτερο μουσείο, στην πόλη της Λαμίας, μετά και από τη δωρεά της μεγάλης προϊστορικής συλλογής του γράφοντος – ας μας συγχωρηθεί η προσωπική αναφορά – που φιλοξενούνταν μέχρι τότε, υποδειγματικά εκτεθειμένη, στο Γυμνάσιο του Νέου Μοναστηρίου Δομοκού. Η Καρδίτσα απέκτησε αρχαιολογικό μουσείο το 2010, η Λάρισα το 2015, ενώ τα Τρίκαλα ακόμη δεν έχουν…)
Η ΑΙΘΟΥΣΑ Γ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ παρουσιάζει ίσως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα του λαμπρού νεολιθικού πολιτισμού της Θεσσαλίας. Εδώ, οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν από πολύ κοντά κάποια μοναδικά προϊστορικά αντικείμενα, για τα οποία έγινε ιδιαίτερος λόγος στο σχολικό μάθημα, όπως τα δύο ακέραια ομοιώματα νεολιθικών σπιτιών, τα απέριττα αγγεία της αρχαιότερης Νεολιθικής από το Σέσκλο, τα αριστουργηματικά εγχάρακτα νεολιθικά αγγεία ενός εξειδικευμένου εργαστηρίου κεραμεικής από το Διμήνι ή το βότσαλο με τη χαρακτή απεικόνιση “σκεπτομένου” ανθρώπου (μια μαθήτρια αναγνώρισε το …εξώφυλλο της “Αστραδενής”). Ιδιαίτερη μνεία έγινε για τα μοτίβα διακόσμησης των αγγείων, από τα οποία αντλούμε πληροφορίες και για την πανάρχαια τέχνη της υφαντικής. Όμως, τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με τη μεγάλη συλλογή νεολιθικών ειδωλίων, ανδρών και γυναικών, κάποια από τα οποία, πέρα από τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρέχουν, συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα της προϊστορικής μικροπλαστικής! Όπως εύστοχα το είχε διατυπώσει ο μεγάλος αρχαιολόγος Δ. Θεοχάρης, από το πιο μακρινό νεολιθικό παρελθόν φαίνεται πως είχε αρχίζει να χτίζεται κάποια μακρινή προβαθμίδα του “ελληνικού”… Ανιχνεύονται δηλ. πάνω στα ειδώλια της πρώιμης εκείνης περιόδου, αλλά και στα αγγεία, όλα εκείνα τα στοιχεία (η ζωντάνια, η λιτότητα, η αίσθηση του μέτρου) που συναντούμε κυρίως στην τέχνη της κλασικής εποχής! Στην ίδια αίθουσα μπορεί ακόμα κανείς να δει μια μεγάλη συλλογή λίθινων και οστέινων εργαλείων, κάποια από αυτά με αναπαράσταση του τρόπου χρήσης τους, καθώς επίσης να έχει και μια σαφή εικόνα της “στρωματογραφίας” ενός τυπικού νεολιθικού οικισμού.
Από τα άλλα εκθέματα του Μουσείου, οι επιτύμβιες στήλες της Δημητριάδος (της πόλης που ίδρυσε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα) με τα θαυμάσια υπολείμματα ζωγραφικής που διασώζουν, είλκυσαν το ενδιαφέρον κάποιων μαθητών, οι οποίοι κατάφεραν να διαβάσουν και τα ονόματα των νεκρών (η αρχαιοελληνική γραφή έχει διδαχθεί σε ιδιαίτερο μάθημα στην ώρα της ιστορίας). Εξηγήθηκαν επίσης στους μαθητές τα στοιχεία σημειολογίας των επιτυμβίων στηλών, όπως η κόκκινη ταινία ή η παρουσία του φιδιού, που η γνώση τους είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους.
Πολλοί μαθητές μας έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην αίθουσα με την αναπαράσταση των τάφων, όπου παρέχεται μια σαφής εικόνα των ταφικών εθίμων της αρχαιότητας, καθώς επίσης και στη μικρή υπόγεια αίθουσα με τη σχεδιαστική αναπαράσταση και τα ευρήματα θολωτού τάφου. Λέξεις όπως “κιβωτιόσχημοι σκαπτοί τάφοι”, “θολωτοί κτιστοί τάφοι”, “υπέρθυρο”, “ανακουφιστικό τρίγωνο”, “κλειδί”, “εκφορικό σύστημα”, “κτερίσματα”, “καύση νεκρών”, “ιστορικός αναχρονισμός”, επανήλθαν στη μνήμη τους.
Συνοψίζοντας, όσοι μαθητές είχαν το ενδιαφέρον (ποτέ η τέχνη και η επιστήμη δεν ήταν για όλους, ας μην το ξεχνάμε…) μπόρεσαν να συνδέσουν τη θεωρία του μαθήματος στην τάξη με τη βιωματική εμπειρία του μουσειακού χώρου.
Μετά το μουσείο, κατευθυνθήκαμε στην παραλία του Άναυρου, για φαγητό και ξεκούραση. Η γραφική ταβέρνα “Αύρα”, με το ευγενέστατο προσωπικό της, μας εξυπηρέτησε άψογα. Μετά, λίγη βόλτα στην παραλία πρόσφερε την αναζωογόνηση που χρειαζόμασταν…
Το απόγευμα, επισκεφθήκαμε το ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΙΑΣ ΤΣΑΛΑΠΑΤΑ. Πρόκειται για εργοστάσιο πλινθοκεραμοποιίας, που ιδρύθηκε το 1926 και λειτούργησε μέχρι το 1978. Διαθέτοντας κορυφαίο εξοπλισμό, παρήγαγε προϊόντα πρώτης ποιότητας, εφάμιλλα των καλύτερων ευρωπαϊκών. Το 2004, το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς, συντηρώντας και αναδεικνύοντας έξοχα τους χώρους του εργοστασίου, το μετέτρεψε σε Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας. Με υποδειγματική ξενάγηση από υπάλληλο του μουσείου, νιώσαμε θαυμασμό για τη μεγάλη παράδοση στην πανάρχαια τέχνη της κεραμεικής – τέχνη από νερό, χώμα και φωτιά – που έχουν οι κάτοικοι αυτού του τόπου, από την 7η χιλιετία π.Χ. μέχρι την εποχή μας! Ήμασταν επίσης τυχεροί που πήραμε μια γεύση από τη φωτογραφική τέχνη ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες φωτογράφους του 20ου αιώνα, καθώς αυτή την περίοδο φιλοξενείται στο Μουσείο έκθεση του μεγάλου Λαρισαίου φωτογράφου Τάκη Τλούπα, με πρωτότυπες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του από την αποξήρανση της λίμνης Κάρλας του Βόλου, το 1962. Η έκθεση έχει τίτλο “Υδάτινες διαδρομές: Λίμνη Κάρλα” και ταξιδεύει το κοινό στο πολιτιστικό τοπίο της Λίμνης Κάρλα (της αρχαίας Βοιβηίδας), στο δραματικό τοπίο της αποξήρανσής της το 1962, αλλά και στην προσπάθεια ανασύστασής της μετά το 2012. Ας σημειώσουμε εδώ, για όσους δεν το γνωρίζουν, πως ο Τάκης Τλούπας αγαπούσε με πάθος τον λαϊκό μας πολιτισμό, τον οποίο απαθανάτισε με τη μηχανή του σε υπέροχες φωτογραφίες. Ήταν ακόμα και πρωτοπόρος αρχαιόφιλος ερευνητής και συλλέκτης – με ειδική τιμητική άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού – προϊστορικών ευρημάτων, τα οποία διέσωσε, φωτογράφισε και κοσμούν σήμερα τα δύο μεγάλα θεσσαλικά Μουσεία: To “Αθανασάκειον” του Βόλου και το “Διαχρονικό” της Λάρισας.
Η επίσκεψη αυτή ήταν η καλύτερη κατακλείδα, σ’ αυτό το μαγευτικό ταξίδι στο χρόνο, διάρκειας 9 χιλιετιών, παρέα με τους μαθητές μας…
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΟΥΚΝΙΔΑΣ
